انسان در نگاه قرآن و نهجالبلاغه، موجودی است که بهواسطه خلقت ویژه و دمیده شدن روح الهی در او، از کرامت ذاتی یا طبیعی برخوردار است و جایگاهی ممتاز در میان موجودات دارد. بااینحال، قرآن و نهجالبلاغه تنها به این بعد بسنده نکرده و بر نقش اختیار، ایمان، تقوا و عمل صالح در شکلگیری کرامت اکتسابی انسان بسیار تأکید کرده است. این پژوهش با هدف تبیین ابعاد کرامت اکتسابی و بررسی عوامل و موانع رشد معنوی از منظر قرآن و نهجالبلاغه صورت گرفته و پاسخی برای این پرسش اصلی فراهم کرده است: «کسب کرامت و رشد معنوی انسان از منظر قرآن و نهجالبلاغه، بر چه مبنایی ممکن و با چه موانعی مواجه است». این مقاله با استفاده از روش تحقیق «تحلیل محتوا از نوع کیفی» و با بهرهگیری از آیات مرتبط و فرازهایی از نهجالبلاغه صورت گرفته است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که کرامت ذاتی، نعمتی عمومی برای همه انسانهاست؛ اما تحقق کرامت پایدار در گرو سیر تربیتی و استکمال معنوی انسان است. قرآن اختیار و ایمان، تقوا و تلاش معنوی را از عوامل اصلی ارتقای کرامت انسان معرفی میکند و در مقابل، جهالت و غفلت را موانع اساسی آن میداند. بر این اساس، کرامت اکتسابی نتیجه انتخاب آزاد انسان و مجاهدت مستمر او در مسیر الهی است و این یعنی بدون رشد معنوی، کرامت ذاتی بهسادگی فرسوده میشود و تنها در سایه کرامت اکتسابی است که انسان میتواند به قله معنویت و خلیفةاللهی برسد.
کلیدواژهها: کرامت انسانی، امکان کرامت اکتسابی، رشد معنوی، اختیار و اراده، موانع رشد معنوی