نقش مردم در نظام اسلامی از منظر قرآن براساس دیدگاه تفسیری آیت الله جوادی آملی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

آمر گروه پژوهشی معاونت پژوهش دانشگاه بین المللی المصطفی افغانستان

10.22034/oo1.2025.100698.1031

چکیده

آیت‌الله جوادی آملی نقش مردم را در نظام اسلامی اساسی و سرنوشت‌ساز می‌داند و معتقد است که حاکمیت الهی تنها در صورتی به فعلیت می‌رسد که با پذیرش و حمایت مردم همراه باشد. این افراد باید مجری شریعتی باشند که تنها از جانب خداوند تشریع می‌شود. بااین‌حال، انسان از نظر تکوینی آزاد آفریده شده و در پذیرش یا رد هرگونه حاکمیتی، حتی الهی، مجبور نیست. هدف اصلی تحقیق، تبیین جایگاه مردم در فرایند شکل‌گیری، تداوم و کارآمدی نظام اسلامی بر اساس آموزه‌های قرآنی و تقریر آیت‌الله جوادی است. روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی بوده و داده‌ها به شیوه کتابخانه‌ای از آثار تفسیری و کلامی ایشان، به‌ویژه تفسیر «تسنیم»، استخراج و تحلیل شده است. پرسش محوری تحقیق این است که مردم، بر مبنای قرآن و در اندیشه آیت‌الله جوادی آملی، چه نقشی در تحقق عینی و استمرار حکومت اسلامی ایفا می‌کنند؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که از منظر ایشان، حق حاکمیت مطلق از آن خداوند است و تنها افرادی می‌توانند به حکومت منصوب شوند که به نحوی مستقیم یا غیرمستقیم از سوی خدا مأذون بوده و مجری شریعت الهی باشند. بااین‌حال، انسان در نهاد تکوینی آزاد آفریده شده و پذیرش یا رد حکومت به اراده او وابسته است. ازاین‌رو، شکل‌گیری خارجی نظام اسلامی بدون خواست و حمایت مردم ممکن نخواهد بود. بر این مبنا، نظام اسلامی بر دو پایه «مشروعیت الهی در مقام ثبوت» و «مقبولیت مردمی در مقام اثبات» استوار است. بر اساس این دیدگاه، مردم در تشکیل، بقای نظام و حتی امکان سقوط آن نقشی مستقیم دارند، البته باید توجه داشت که نقش مردم در حوزه «امورالناس» معتبر است؛ اما در قلمرو «امرالله» یعنی شریعت، اختیار و نقشی برای آنان وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها